Tennissers en rituelen
Zorgen rituelen voor rust of afleiding?

Tip van de trainer door Hugo Ekker, technisch directeur van Amstelpark Tennis Academy. Als voormalig bondscoach van Jong Oranje en coach van spelers op de ATP/WTA tour werkt Ekker al jarenlang met professionals en toptalenten. Naast technische vaardigheden, conditie en inzicht is de mentale weerbaarheid van een speler bepalend in een wedstrijd. Hugo Ekker geeft in dit artikel tips hoe rituelen kunnen bijdragen aan een positieve houding en zelfvertrouwen in wedstrijden.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Tennis.nl Magazine

Veel (top)tennissers hebben bepaalde rituelen voor, tijdens of na de wedstrijd. Rafael Nadal heeft misschien wel de meest opvallende  rituelen. De gravelkoning raakt voor het spelen van een punt eerst zijn neus aan, stopt een plukje haar achter zijn oren en trekt vervolgens zijn broekje recht. Ook staan zijn drinkflesjes altijd op dezelfde plek en in de juiste volgorde. Toptennissers vertonen tussen de punten door vaak hetzelfde gedrag. De manier van bewegen en gedrag zijn ongeacht de stand vaak precies hetzelfde. Waarom vragen de spelers na elk punt om een handdoek, controleren zij hun bespanning of lopen zij naar de achterkant van de baan?

In het algemeen maken veel sporters gebruik van rituelen. Sporters zijn onzeker over wat zij kunnen verwachten en krijgen te maken met wedstrijdspanning. Door de jaren heen hebben zij een manier gevonden om met spanning om te gaan. Dit gedrag is vaak gekoppeld aan de mentale staat van een sporter. Een tennisser die een ruime voorsprong heeft zal niet zomaar een racket op de grond gooien. Schreeuwen, hangende schouders, handgebaren zijn allemaal uitingen die de negatieve gedachten goed weergeven. Spelers die aan de winnende hand zijn, hebben daarentegen  vaak een rustige uitstraling, focus en geloof in hun aanpak. Zowel tactisch als mentaal houden ze vast aan deze patronen.

Deze patronen ofwel rituelen beginnen vaak al bij het opstaan op een wedstrijddag. Bij wedstrijden komen veel zaken kijken die spelers niet onder controle hebben, zoals het spel van een tegenstander. Juist de uitdaging  om deze zaken te overwinnen geven een trots en gelukkig gevoel. Uiteraard wil een tennissers onzekere factoren tot een minimum beperken. Vandaar dat de ervaren speler tijdens de wedstrijdvoorbereiding al vaak begint met dezelfde rituelen. Een speler richt zich op de zaken waar hij/zij wel controle over heeft en koppelt dit aan succesvolle momenten. Vaak nemen sporters hetzelfde ontbijt, zitten aan bepaalde tafel of eten bij een overwinning in hetzelfde restaurant. Vaak wordt dit gepland zodat er niks aan het toeval wordt overgelaten. Dichter op de wedstrijd worden deze details steeds belangrijker en verstoring hiervan geeft vaak irritatie. Voor tennissers zijn deze details lastiger te plannen dan voor andere sporters omdat tenniswedstrijden nooit op vaste tijdstippen plaats vinden. 

De koppeling tussen gedachtes en gedrag is het meest interessant. Is het gedrag alleen maar bijgeloof, werkt het positief of heeft het juist een negatieve uitwerking? Is het als coach aan te raden dat een speler rituelen blijft herhalen? Mijn mening is dat het een speler handvatten geeft en denken en doen dichter bij elkaar komen. Sterker nog, aan bepaalde gedachtes wordt een handeling gekoppeld en andersom. Een ritueel werkt daarom ondersteunend.  

Om ervoor te zorgen dat de gedachten en focus bij het verliezen van een belangrijk punt niet negatief worden beïnvloed, is het belangrijk om niet alleen qua gedrag bepaalde rituelen te hanteren maar ook qua gedachtes.  Sportpsycholoog Jim Loehr ontdekte een interessant gedachtepatroon na vele gesprekken met toptennissers. Uit onderzoek bleek dat toptennissers, in tegenstelling tot tennissers met een lagere wereldranking, onbewust de toegestane tijd (20 seconde) tussen punten in stappen indelen.

De volgende vier stappen kunnen je helpen om een positieve focus te houden tijdens wedstrijden:

Stap1: Ongeacht de uitkomst van het gespeelde punt, loop je terug waarbij je altijd een positieve lichamelijke reactie toont. Bij verlies pep je jezelf op, bij winst straal je vertrouwen uit. Je verwerkt de uitkomst waarbij je analyseert hoe de uitkomst tot stand kwam.

Stap 2: Hierna ontspan je. Je probeert je ademhaling te controleren, richt je ogen bijvoorbeeld op je bespanning en loopt ontspannen achter de baseline. Je coacht jezelf door een positief innerlijk gesprek waarbij je vooral over het net gespeelde punt heen kijkt.

Stap 3: Voorbereiding volgende punt. Je loopt naar de plek waarvan je het volgende punt moet gaan beginnen (serveren of retourneren). Je zorgt voor de juiste lichaamsspanning om het punt aan te vangen. Bij een te hoge hartslag haal je diep adem en bij een te lage hartslag maak je fysiek nog een inspanning. Je gaat een plan maken hoe je het volgende punt gaat spelen.

Stap 4: Vlak voor de aanvang van het volgende punt ben je volledig geconcentreerd op hoe je het punt gaat beginnen. Waar je de service gaat plaatsen of wat je gaat doe met de return. Dit gaat altijd gepaard met dezelfde rituelen. Je stuitert de bal bv altijd vier voor de service.

Wanneer je zoals hierboven gedachtes gaat koppelen aan lichamelijke handelingen wordt het makkelijker om deze toe te passen. Het is te trainen en je tegenstander ziet een emotioneel stabiele speler die geniet van de strijd. De handelingen die je gaat toepassen moeten natuurlijk bij je passen en fijn aanvoelen. Je kunt hierbij ook kijken naar wat je favoriete speler doet en dit kopiëren.

Voor een trainer/coach is het prettig wanneer een speler bepaalde rituelen toepast omdat het aan de lichaamsstaal te zien is of een speler volledig gefocust is of niet. Dit maakt de wedstrijdanalyse na afloop eenvoudiger.